Mèn mén Hà Giang là món đặc sản nổi tiếng với cái tên độc lạ, gây ấn tượng mạnh với du khách ngay trong lần đầu nghe tới. Trong bài viết hôm nay, cùng chúng tôi tìm hiểu về nguồn gốc, cách làm và nơi thưởng thức mèn mén ngon tại Hà Giang nhé!
Giới thiệu chung về món mèn mén Hà Giang
Mèn mén Hà Giang là một món ăn độc đáo, mang ý nghĩa đậm nét văn hoá vùng cao. Hơn nữa, còn có hương vị hút hồn thực khách.
Mèn mén là món ăn do người H’Mông sáng tạo ra. Nghe cái tên có vẻ lạ nhưng món ăn này lại được làm từ ngô. Theo tiếng Quan Hoa Trung Quốc, mèn mén có nghĩa là bột ngô hấp. Mèn mén Hà Giang không phải là món cao lương mĩ vị. Nó được coi như là món ăn thay cơm hàng ngày của người dân tộc thiểu số vùng Đông Bắc Việt Nam.
Hà Giang là vùng biên giới phía Bắc Việt Nam có địa hình hiểm trở với 3/4 là núi đá. Vì thế, việc trồng trọt của người dân cũng bị ảnh hưởng rất nhiều. Nơi đây không có nhiều đất cho người dân trồng lúa. Chính vì vậy, ngô là nguồn lương thực chủ yếu của người dân nơi đây. Quanh năm, người dân địa phương đều phải tận dụng từng tấc đất, hốc đá để trồng ngô.
Người Mông không chỉ giỏi về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây ngô. Mà còn họ còn rất giỏi trong việc chế biến ngô tươi thành nhiều món ăn, thức uống độc đáo. Trong đó, hai món đặc sản Hà Giang nổi tiếng nhất phải kể đến là rượu ngô và Mèn mén. Theo lời dạy của các già làng người Mông, đã là đàn ông phải biết nấu rượu ngô. Đã là đàn bà phải biết làm mèn mén.
Chính vì vậy mà mèn mén đã trở thành truyền thống lâu đời của bà con người Mông vùng cao nguyên đá. Nó không chỉ đơn thuần là một món ẩm thực là còn là nét văn hoá được gìn giữ và truyền từ đời này qua đời khác. Giờ đây, mèn mén Hà Giang trở thành món đặc sản được đông đảo khách du lịch ưa chuộng.
Cách làm món mèn mén Hà Giang
Cách làm món mèn mén Hà Giang không quá phức tạp, nhưng cách làm lại có nhiều công đoạn và tốn nhiều thời gian. Người dân địa phương nơi đây phải trải qua nhiều năm rèn luyện, học hỏi mới có thể nấu được món mèn mén chuẩn vị truyền thống.
Nguyên liệu cần chuẩn bị
Nguyên liệu chính của món mèn mén Hà Giang chính là ngô tẻ được trồng ở địa phương. Những loại ngô lai hay được trồng ở khu vực khác sẽ không được sử dụng. Bởi chỉ có giống ngô trồng tại địa phương mới mang đến cho món ăn hương vị đặc trưng nhất.
Những bắp ngô tươi sau khi được được thu hoạch từ ruộng về sẽ được người dân tuyển chọn kỹ lưỡng. Trước khi chế biến món ăn, người dân đều loại bỏ đi những hạt ngô xấu xí. Ngô đạt chuẩn phải là ngô đủ già, hạt ngô căng mẩy, không bị lép.
Các bước tiến hành làm mèn mén
Để hoàn thành món mèn mén, chúng ta cần phải trải qua 5 công đoạn. Bắt đầu từ công đoạn tẽ ngô – xay ngô – sàng, sảy ngô – trộn bột ngô – cuối cùng là đồ mèn mén. Ngô sau khi thu hoạch sẽ được phơi ở trước hiên nhà hay trên gác bếp cho đến khi khô hoàn toàn. Sau đó sẽ tách hạt và chọn lọc những hạt ngô chất lượng.
Tiếp theo, người ta sẽ đem hạt ngô đi xay. Ngô được xay bằng cối xay đá, hoàn toàn dùng sức người. Đặc biệt, bà con không xay cả mẻ ngô lớn mà chỉ thả từng ít một vào cối xay. Tuy lỉnh kỉnh nhưng công đoạn này giúp cho bột mịn hơn và nấu mèn mén được ngon hơn.
Công đoạn xay ngô chính là công đoạn mất thời gian và kì công nhất. Công thức xay ngô chuẩn của người đồng bào dân tộc H’ Mông là chỉ cho vào từ 5 – 6 hạt trong một lần xay. Khi quay cần xay đến vòng thứ 3 thì cho tiếp 5 – 6 hạt tiếp theo. Ngô sẽ được xay sao cho vỏ tróc hết ra khỏi phần hạt bên trong rồi mới xay nhuyễn. Có vậy thì bột ngô mới mịn, thành quả mèn mén mới tơi và không bị vón cục.
Ngô xay xong sẽ được người dân đem đi sàng, sảy để loại bỏ hết sạn và mày ngô. Sau đó, đổ bột ngô vào cái nia được đan bằng tre, mây để bắt đầu công đoạn trộn bột. Cho một chút nước vào trộn cùng với ngô.
Để trộn được bột ngô ngon, đủ độ, người Mông phải cân đo đong đếm lượng nước phù hợp. Vì nếu đổ ít nước quá, bột sẽ bị khô khiến mèn mén khó chín. Còn nếu đổ nhiều, bột ngô vón cục làm mèn mén nhão nhét, không ngon.
Đến khi nước đã thấm đều vào bột thì người ta sẽ đem đi hấp. Mèn mén cần phải được hấp hai lần. Dụng cụ dùng để hấp là một chiếc chảo lớn chứa nước và một chiếc chõ cao đặt ở giữ. Đổ phần bột ngô đã nhào vào chiếc “chõ đồ”. Lưu ý chỉ được đổ nhẹ nhàng từng lớp một. Tránh đổ mạnh tay kẻo bột bị nén chặt lại.
Thời gian hấp phụ thuộc vào lượng bột ngô có trong chõ nhiều hay ít. Theo như những người có kinh nghiệm đồ mèn mén, họ sẽ không điều chỉnh lửa cháy to hay nhỏ cho phù hợp. Vì lửa nhỏ quá sẽ lâu sôi hoặc hiệu quả chín không cao. Còn lửa to thì lại khiến mèn mén sôi quá nhanh, bột ngô bị chín ép sẽ mất ngon. Thời gian lý tưởng là khoảng 5 phút tính từ khi hơi lên kín miệng chõ là được.
Vì hấp lần đầu tiên chưa chín hẳn nên người ta cần phải hấp thêm một lần nữa. Sau khi hấp lần đầu tiên, người ta sẽ dỡ bột ngô ra nia đợi cho bột ngô bớt nóng. Rồi vò tơi bột ngô ra và lọc ra những mảng ngô già lửa. Tiếp tục đảo bột ngô đều tay để bọt không bị vón. Giúp bột ngô chín kỹ, thơm, dẻ và đậm đà. Lần hấp thứ hai, lượng nước cho vào sẽ nhiều gấp đôi lần trước.
Khi đổ nước vào thì bột ngô chưa thể ngấm ngay được. Vì thế, người dân phải dùng tay trộn đều lên. Khi cảm thấy tay hơi ướt, thì vón bột ngô thành đống. Ủ trong khoảng 10 phút đến nước ngấm hết vào bột. Tiếp tục đánh tơi một lần nữa. Lưu ý, cần gia giảm lượng nước sao cho phù hợp với lượng bột ngô. Nếu lỡ đổ quá nhiều nước hãy rải bột ngô ra, cho bố chơi dần đi rồi mới đồ.
Bột ngô sau khi đã được ủ cho ẩm đều thì lại được đánh tơi lên. Khi đó, bà con sẽ dùng một chiếc sàng mắt to để lọc bỏ những cục bột bị vón. Chỉ giữ lại những hạt bột mịn. Cuối cùng đổ phần bột ngô này vào chõ và bắt đầu hấp lần hai. Khi hơi nóng đã bốc lên hết miệng chõ, cần phải cho lửa nhỏ dần để tránh nước bị trào lên. Thời lượng hấp thứ hai sẽ dao động từ 10 đến 15 phút là hoàn thành.
Thưởng thức mèn mén Hà Giang như thế nào?
Mèn mén Hà Giang luôn khiến khách du lịch phải trầm trồ vì độ ngon của nó. Mèn mén rất thơm và dẻo. Khi ăn các bạn sẽ cảm nhận được sự béo, ngậy đậm đà. Càng nhai kĩ du khách sẽ càng cảm nhận được vị ngọt của món ăn này.
Đặc biệt, mèn mén Hà Giang cần phải ăn khi còn nóng. Nếu để nguội thì sẽ không còn giữ nguyên hương vị và dẻo thơm như lúc đầu. Vì mén mèn khá khô nên người Đông Bắc thường sử dụng món này với các món canh hay các loại gia vị khác. Thường thì người Mông sẽ cho thêm vào bát mèn mén tương ớt, đậu xị hay ăn kèm với rau thơm. Số khác lại dùng với rau cải, óc đậu hoặc rượu ngô để tăng thêm tính hấp dẫn cho món ăn.
Thời gian chế biến mèn mén rất lâu, khoảng từ 2 – 3 giờ. Vì thế, mỗi ngày người phụ nữ Mông phải dậy thật sớm từ 4 – 5 giờ sáng để làm. Đến khoảng 7 – 8 giờ sáng, cả gia đình mới có mèn mén để ăn. Sau đó, mèn mén thừa sẽ được gói vào mang lên nương để ăn trưa tiếp. Giờ đây mèn mén được bày bán rất nhiều để phục vụ khách du lịch.
Địa điểm bán mèn mén đúng chuẩn
Với một chuyến du lịch Hà Giang, việc thưởng thức các món đặc sản hấp dẫn là điều không thể không trải nghiệm. Đối với món mèn mén cũng vậy. Mèn mén hiện nay được bày bán rất nhiều tại các phiên chợ hay các hàng quán ẩm thực. Dạo quan một vòng, chắc chắn các bạn sẽ dễ dàng tìm được.
Cụ thể, trong các tour du lịch Hà Giang, khách du lịch sẽ ghé qua các phiên chợ như Mường Khương, Bắc Hà, Simacai…. Đến đây, du khách sẽ được thưởng thức mèn mén với các loại đặc sản Hà Giang khác. Như canh gà nấu gừng, canh dưa rau cải, thịt trâu gác bếp,… Đặc biệt, ăn mèn mén với thắng cố Hà Giang sẽ đem đến một hương vị hoàn toàn mới lạ, độc đáo.
